Một thế kỷ trước, khi Nguyễn Ái Quốc đặt chân đến Matxcơva, ít ai có thể hình dung rằng những bước đi ban đầu ấy lại đặt nền móng cho một mối quan hệ giáo dục lâu dài giữa Việt Nam và Liên Xô – nay là Liên bang Nga. Những lớp học cách mạng đầu tiên tại đất nước bạch dương đã gieo mầm cho sự hình thành của thế hệ cán bộ nòng cốt, là tiền đề cho các chương trình học bổng chính phủ, học bổng hiệp định, và du học Nga sau này. Lịch sử không chỉ là chuyện của quá khứ, mà còn soi sáng con đường học thuật hôm nay, khi hàng ngàn sinh viên Việt Nam vẫn đang tiếp tục giấc mơ học tập tại các trường đại học Nga, học tiếng Nga, và theo đuổi tri thức bằng các suất học bổng nhà nước.
Tầm nhìn chiến lược từ người khai mở
Năm 1923, Nguyễn Ái Quốc đến Matxcơva không chỉ để hoạt động chính trị mà còn mang theo một mục tiêu lớn: tìm con đường đào tạo đội ngũ cán bộ cho cách mạng Việt Nam. Trong các bài phát biểu và thư từ gửi Quốc tế Cộng sản, Người nhấn mạnh rằng: cách mạng muốn thành công cần có lực lượng được giáo dục bài bản, hiểu biết lý luận và có tinh thần quốc tế.
Từ đó, những thanh niên ưu tú của Việt Nam đã được gửi sang Liên Xô theo học tại các trường đặc biệt như Trường Đại học Cộng sản của những người lao động phương Đông (KUTV), Trường Quốc tế Lênin, hay các cơ sở đào tạo quân sự. Chính nơi đây đã hình thành lớp cán bộ nòng cốt đầu tiên – những người sau này góp phần quan trọng vào sự thành công của cách mạng Việt Nam.
KUTV – cái nôi cách mạng giữa lòng Matxcơva
Được thành lập từ năm 1921, KUTV ban đầu phục vụ cho nhu cầu nội bộ của Liên Xô, nhưng nhanh chóng trở thành trung tâm đào tạo quốc tế dành cho các nước thuộc địa. Các học viên Việt Nam được chia thành lớp ngắn hạn hoặc dài hạn, với chương trình đào tạo từ lý luận chính trị đến kỹ năng hoạt động bí mật, thậm chí cả dạy chữ cho những người chưa từng đến trường.
Tiếng Nga trở thành ngôn ngữ chính trong giảng dạy, bên cạnh các ngôn ngữ châu Á khác. Việc sử dụng tiếng Nga không chỉ phục vụ học tập, mà còn tạo nền tảng để các học viên hòa nhập với xã hội bản xứ và tiếp cận tư liệu, lý luận gốc.
Sự phát triển mạnh mẽ của KUTV dẫn đến việc tách riêng bộ phận đào tạo quốc tế thành Viện nghiên cứu các vấn đề dân tộc và thuộc địa – một đơn vị mới chuyên trách việc đào tạo cho phong trào giải phóng dân tộc toàn cầu, trong đó có Việt Nam.
Những chuyến đi bí mật vượt đại dương
Con đường đến với nước Nga thời kỳ ấy không hề đơn giản. Để đến được Matxcơva, học viên Việt Nam phải vượt qua muôn vàn khó khăn về địa lý, an ninh và tài chính. Một số người đi qua tuyến châu Á – từ Trung Quốc đến Vladivostok, rồi tiếp tục bằng tàu hỏa xuyên Siberia. Số khác theo tuyến châu Âu – từ Paris qua Đức, Ba Lan để vào Leningrad.
Trong nhiều trường hợp, họ phải sử dụng hộ chiếu giả, ngụy trang danh tính nhằm tránh sự phát hiện của mật thám Pháp. Tất cả chi phí từ ăn ở, đi lại, đến trang phục đều do Quốc tế Cộng sản đài thọ – cho thấy sự quan tâm sâu sắc tới công cuộc đào tạo cách mạng.
Những hành trình ấy có khi kéo dài hàng tháng trời, đi qua nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ. Nhưng mỗi bước đi ấy đều hướng về một mục tiêu: học tập, rèn luyện, rồi quay trở lại quê hương để cống hiến.
Từ lý tưởng cách mạng đến hợp tác giáo dục hiện đại
Lớp cán bộ được đào tạo tại Liên Xô đã trở thành hạt nhân của phong trào cách mạng Việt Nam. Những người như Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Nọn… sau khi hoàn tất chương trình học đã trở về và giữ nhiều trọng trách trong bộ máy cách mạng. Họ không chỉ mang về kiến thức, mà còn truyền lửa tinh thần quốc tế cho các thế hệ kế tiếp.
Từ di sản lịch sử đó, quan hệ giáo dục Việt – Nga tiếp tục được củng cố qua các giai đoạn. Ngày nay, mỗi năm hàng trăm sinh viên Việt Nam nhận học bổng hiệp định hoặc học bổng chính phủ Nga để học tập trong các lĩnh vực then chốt như kỹ thuật, công nghệ, y học, năng lượng, và khoa học quân sự.
Các trường đại học Nga như Đại học Tổng hợp Quốc gia Matxcơva (MGU), Đại học Hữu nghị các dân tộc Nga (RUDN), Trường Đại học Tổng hợp Saint Petersburg… đã trở thành những điểm đến quen thuộc cho nhiều thế hệ du học sinh Việt Nam.
Ngôn ngữ và ký ức – sợi dây kết nối không đứt gãy
Không thể nói đến du học Nga mà không nhắc đến tiếng Nga. Đây không chỉ là công cụ giao tiếp, mà còn là chìa khóa mở cánh cửa học thuật, văn hóa và đời sống tại Nga. Từ những năm 1950, tiếng Nga đã được giảng dạy chính quy tại nhiều trường đại học Việt Nam. Ngày nay, cùng với sự phát triển của các chương trình học bổng nhà nước, việc học tiếng Nga đang dần trở lại, trở thành ưu thế trong hồ sơ của nhiều ứng viên du học.
Cùng với ngôn ngữ, các giá trị văn hóa, tư tưởng và mô hình đào tạo của Nga vẫn để lại ảnh hưởng sâu sắc trong nền giáo dục Việt Nam – từ cách tổ chức chương trình đào tạo đến mối quan hệ giữa thầy và trò.
Hành trình chưa dừng lại
Một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày những cán bộ đầu tiên của Việt Nam bước vào lớp học ở Matxcơva, nhưng ngọn lửa hợp tác giáo dục giữa Việt Nam và Nga vẫn tiếp tục cháy sáng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi nhu cầu nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết, thì việc phát huy các chương trình học bổng Nga, tăng cường giao lưu học thuật và thúc đẩy việc học tiếng Nga là một hướng đi chiến lược và giàu triển vọng.
Từ khởi đầu đầy lý tưởng của Nguyễn Ái Quốc năm xưa, đến thực tiễn hợp tác giáo dục hôm nay, nước Nga luôn hiện diện như một người bạn đồng hành đáng tin cậy. Những suất học bổng chính phủ Nga không chỉ là cơ hội học tập, mà còn là sợi dây nối dài từ quá khứ đến tương lai, từ cách mạng đến tri thức – bền vững và đầy cảm hứng.