Trong lịch sử quan hệ giữa Việt Nam và Liên Xô, việc đào tạo cán bộ là một trong những mảng hợp tác quan trọng và có ảnh hưởng sâu rộng. Từ những ngày đầu của phong trào cách mạng Việt Nam đến khi xây dựng và phát triển đất nước sau độc lập, hàng chục nghìn cán bộ, chuyên gia và sinh viên Việt Nam đã được đào tạo bài bản tại các trường đại học Nga, trong đó có các trường đại học Nga danh tiếng. Bài phóng sự này sẽ cùng bạn đọc nhìn lại quá trình phát triển của việc đào tạo cán bộ qua các giai đoạn khác nhau, cũng như mối liên hệ bền chặt trong hợp tác giáo dục thông qua các chương trình học bổng Nga, học bổng chính phủ, học bổng nhà nước và các học bổng hiệp định mà Việt Nam nhận được.
Giai đoạn đầu: nền móng cho đội ngũ cán bộ cách mạng (1923 – 1950)
Việc Liên Xô giúp đỡ Việt Nam đào tạo cán bộ bắt đầu từ những năm 1920, ngay từ khi phong trào cách mạng Việt Nam còn đang trong giai đoạn hình thành. Qua sự bảo trợ của Quốc tế Cộng sản, các sinh viên Việt Nam đã được gửi sang Liên Xô để học tập, đặc biệt tại các trường đại học Nga có khoa chính trị đặc biệt như Trường Đại học Phương Đông và Trường quốc tế Lênin ở Mátxcơva.
Trong giai đoạn này, các sinh viên được đào tạo tập trung vào lý luận Mác – Lênin, lịch sử cách mạng Nga, tiếng Nga, cũng như những kiến thức về xây dựng đảng và tổ chức cách mạng, nhằm chuẩn bị đội ngũ lãnh đạo cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Tiêu biểu có các tên tuổi lớn như Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập… Những người này không chỉ là lãnh đạo cách mạng mà còn là các nhà trí thức tiên phong, có trình độ học vấn cao được đào tạo bài bản tại các trường đại học Nga.
Đặc biệt, nhiều sinh viên Việt Nam đã được Chính phủ Liên Xô cấp học bổng toàn phần, bao gồm cả chi phí đi lại, ăn ở và học tập. Điều này tạo tiền đề quan trọng cho phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao cho cách mạng Việt Nam và cũng đặt nền móng cho các chương trình du học Nga sau này.
Giai đoạn phát triển mạnh mẽ của hợp tác đào tạo cán bộ (1950 – 1991)
Sau khi Việt Nam và Liên Xô chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1950, việc đào tạo cán bộ, chuyên gia Việt Nam tại các trường đại học Nga bước vào một thời kỳ phát triển mạnh mẽ. Đây cũng là giai đoạn các chương trình học bổng nhà nước và học bổng hiệp định được ký kết và triển khai rộng rãi, tạo điều kiện cho hàng chục nghìn sinh viên Việt Nam học tập trong nhiều lĩnh vực: kinh tế, kỹ thuật, y tế, nông nghiệp, quân sự, khoa học kỹ thuật và nhiều ngành khác.
Một số hiệp định quan trọng như Hiệp định năm 1955 về việc đào tạo công dân Việt Nam tại các trường trung và cao cấp ở Liên Xô đã mở ra cơ hội cho nhiều thế hệ học viên. Đến những năm 1970, số lượng sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam ở Liên Xô đã lên đến hàng ngàn người mỗi năm, trở thành nguồn nhân lực then chốt cho công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội trong nước.
Bên cạnh đào tạo đại học, Chính phủ Liên Xô cũng chú trọng bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý, đặc biệt từ năm 1978 với Hiệp ước hữu nghị và hợp tác toàn diện. Hàng trăm bộ trưởng, thứ trưởng, cán bộ trung cao cấp của Việt Nam đã được đào tạo nâng cao trình độ tại các trường đại học Nga, tạo nên đội ngũ cán bộ có tầm nhìn và năng lực quản lý hiện đại.
Từ Liên Xô đến Liên bang Nga: sự tiếp nối hợp tác giáo dục với các chương trình học bổng chính phủ
Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, Liên bang Nga kế tục truyền thống hợp tác đào tạo cán bộ với Việt Nam. Các chương trình học bổng chính phủ tiếp tục được cấp hàng năm với số lượng ổn định, giúp nhiều thế hệ sinh viên Việt Nam tiếp tục cơ hội du học Nga.
Theo báo cáo từ các cơ quan giáo dục, mỗi năm Liên bang Nga cấp khoảng 250 đến gần 1.000 suất học bổng đại học và sau đại học cho công dân Việt Nam. Trong số đó, phần lớn học viên được đào tạo bằng tiếng Nga tại các trường đại học Nga uy tín, đồng thời nhiều người tự túc đi du học Nga để nâng cao trình độ. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự duy trì và phát triển hợp tác trong lĩnh vực giáo dục giữa hai nước.
Tầm quan trọng của đào tạo cán bộ trong quan hệ Việt – Nga
Việc Liên Xô và nay là Liên bang Nga giúp đào tạo cán bộ Việt Nam có thể xem là một yếu tố then chốt góp phần xây dựng nền móng phát triển đất nước. Hàng chục nghìn cán bộ, kỹ sư, nhà quản lý, nhà khoa học được đào tạo tại các trường đại học Nga đã trở thành nhân lực chất lượng cao, góp phần phát triển kinh tế – xã hội Việt Nam.
Đáng chú ý, nhiều cán bộ lãnh đạo cấp cao của Việt Nam như Tổng Bí thư, Chủ tịch Quốc hội cũng từng theo học tại Liên Xô, chứng minh vai trò quan trọng của các chương trình đào tạo và học bổng nhà nước trong việc bồi dưỡng đội ngũ lãnh đạo.
Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp to lớn, việc đào tạo theo mô hình Liên Xô cũng gắn liền với những hạn chế về cơ chế quản lý, hành chính, và tư duy khoa học xã hội. Qua thời gian, Việt Nam đã và đang đổi mới toàn diện hệ thống chính trị, kinh tế theo hướng phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, giữ vững mối quan hệ hữu nghị với Liên bang Nga và tiếp tục phát huy các giá trị hợp tác giáo dục.