Không ai có thể kể về nước Nga bằng trái tim ấm nóng như những người từng sống, học tập và làm việc tại đây. Câu chuyện của họ là một phần trong lịch sử đặc biệt giữa hai quốc gia, cũng là minh chứng sống động cho giá trị bền lâu của du học Nga, của những học bổng chính phủ, học bổng hiệp định, hay những năm tháng miệt mài nơi trường đại học Nga. Trong bài phóng sự này, chúng tôi gặp gỡ ba con người – ba hành trình riêng biệt nhưng cùng hội tụ tại điểm chung: nước Nga – nơi từng là bệ phóng, là kỷ niệm, là quê hương thứ hai trong tim họ.
“Tôi đã ngủ ngon trước giờ bay vào vũ trụ”
Trong căn nhà nhỏ tại Hà Nội, dưới giàn phong lan xanh mát, vị tướng Phạm Tuân – Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, người đầu tiên của Việt Nam bay vào vũ trụ – tiếp chúng tôi bằng nụ cười hiền hậu. Ở tuổi ngoài 70, ánh mắt ông vẫn tinh anh, giọng nói tràn đầy sức sống khi nhắc về nước Nga.
Tôi hỏi: “Thưa bác, lần đầu tiên đặt chân đến Liên Xô, điều gì khiến bác nhớ nhất?”
Ông trầm ngâm một lát, rồi kể: “Năm 1965, tôi được cử đi học ở Liên Xô. Ban đầu được đào tạo làm thợ máy, nhưng rồi vì nhiều phi công bị loại do sức khỏe yếu nên phải tuyển lại. Tôi được chọn học phi công. Từ đó, bắt đầu hành trình đưa tôi tới vũ trụ.”
Ký ức dường như ùa về trong ánh mắt ông khi nhắc đến chuyến bay lịch sử vào tháng 7/1980 cùng nhà du hành Gorbatko. “Người ta hay hỏi tôi có lo lắng không. Tôi nói, khi trực chiến trên buồng lái MiG-21 tôi còn ngủ được, huống chi là ngồi trong khoang tàu không gian. Đêm trước chuyến bay, tôi ngủ rất ngon.” – ông cười.
Không chỉ là một du học sinh Việt Nam học phi công tại Liên Xô, Phạm Tuân là cầu nối lịch sử giữa hai quốc gia, là minh chứng sống động cho một thời kỳ hợp tác bền chặt, khi học bổng nhà nước đưa những tài năng trẻ như ông tiếp cận công nghệ và khoa học tiên tiến nhất thế giới.
“Nước Nga đã cho tôi cách tư duy khoa học”
Ngồi đối diện chúng tôi là bà Nguyễn Thị Tình – nguyên Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh, cựu nghiên cứu sinh ngành Lịch sử tại Đại học Tổng hợp quốc gia Moskva (MGU), một trong những trường đại học Nga danh giá nhất.
“Bà còn nhớ ngày đầu tiên đặt chân tới Nga không?” – tôi hỏi.
“Nhớ chứ. Lúc đó là năm 1979, tôi đi theo diện học bổng hiệp định, học ngành Lịch sử. Lúc đầu cũng bỡ ngỡ, nhưng người Nga tốt bụng lắm. Họ coi việc giúp đỡ sinh viên Việt như nghĩa vụ thiêng liêng. Tôi được đưa đi thăm các bảo tàng lớn, được hướng dẫn tận tình từ việc sưu tầm hiện vật đến trưng bày. Những điều học được tại Nga tôi áp dụng suốt gần 40 năm công tác.” – bà Tình kể.
Bà gọi nước Nga là quê hương thứ hai – một nơi đã cho bà không chỉ tri thức, mà còn là những người bạn, người thầy, những kỷ niệm mang theo suốt đời. “Sau này đi nhiều nơi, nhưng chưa đâu để lại trong tôi cảm giác vừa tráng lệ, vừa ấm áp như nước Nga. Cảnh sắc, con người, cả tiếng Nga – thứ ngôn ngữ ban đầu xa lạ – đều trở nên gần gũi.”
“Tình yêu với nước Nga là một phần trong tôi”
Ở tuổi ngoài 70, nhà báo Nguyễn Đăng Phát – Tổng Thư ký Hội Hữu nghị Việt – Nga, Tổng biên tập tạp chí Bạch Dương, nguyên phóng viên thường trú tại Moskva – vẫn miệt mài kể chuyện về Nga như thể ông vừa mới rời Moskva hôm qua.
Tôi hỏi ông: “Là một du học sinh tại Nga, điều gì để lại ấn tượng sâu sắc nhất?”
Ông mỉm cười: “Đó là lần đầu tiên tôi được diễu hành qua Quảng trường Đỏ, kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười. Cả quảng trường ngập tràn sắc cờ, biểu ngữ. Cảm giác như đang sống trong một thời khắc lịch sử. Mọi người xung quanh, từ sinh viên đến người dân, đều quan tâm đến Việt Nam, chia sẻ từng chiến thắng, từng gian khổ cùng chúng ta.”
Những năm tháng học báo chí tại Đại học Lomonosov đã mở ra cho ông cả một con đường sự nghiệp gắn liền với nước Nga. Khi trở về, ông tiếp tục làm báo tiếng Nga, rồi trở thành cầu nối thông tin giữa hai quốc gia. Dù ở bất kỳ cương vị nào, tình cảm của ông dành cho nước Nga luôn trọn vẹn, đầy trân quý.
Nước Nga – tình yêu, tri thức và hành trình vượt biên giới
Qua những câu chuyện tưởng như riêng tư ấy, ta có thể thấy một điểm chung: nước Nga không chỉ là nơi họ học tập, mà còn là nơi họ sống, yêu, và gắn bó như một phần máu thịt. Từ học bổng chính phủ cho đến những trải nghiệm thường ngày tại ký túc xá, những buổi diễu hành, hay bài giảng trên giảng đường – tất cả đều là ký ức sống động không phai.
Nhiều du học sinh Việt Nam tại Nga hiện nay vẫn tiếp tục hành trình mà những thế hệ đi trước đã mở lối. Nhờ vào các chương trình học bổng Nga, đặc biệt là các học bổng toàn phần theo diện nhà nước hay học bổng hiệp định, hàng trăm sinh viên mỗi năm có cơ hội học tập tại những trường đại học Nga hàng đầu, từ Moskva đến Saint Petersburg.
Tình yêu với nước Nga trong những con người ấy không chỉ đến từ những con số hay danh hiệu, mà là từ chính sự tử tế, tinh thần nhân văn và bầu không khí học thuật nghiêm túc – nơi tri thức luôn gắn liền với cảm xúc và niềm tự hào.