Một buổi sáng đầu thu năm 2013, tại sân bay Nội Bài, hai bàn tay đan chặt vào nhau, ánh mắt rạng ngời hạnh phúc và hy vọng. Đó là giây phút TS Nguyễn Thu Hương và TS Nguyễn Thế Long chính thức khởi hành sang Nga – đất nước mà họ đã gửi gắm hơn 7 năm yêu xa và tiếp tục cùng nhau viết nên hành trình chinh phục đỉnh cao tri thức với học bổng hiệp định. Ít ai ngờ rằng, sau nhiều năm, họ không chỉ trở thành vợ chồng mà còn là những nhà khoa học Việt Nam được cộng đồng học thuật tại Nga ghi nhận với các công trình về trí tuệ nhân tạo – AI, được cấp bản quyền sở hữu trí tuệ và ứng dụng thực tế ở cả Nga và châu Âu.
Từ mối tình học trò đến cánh cửa học bổng hiệp định
Nguyễn Thu Hương và Nguyễn Thế Long quen nhau từ thời còn là học sinh phổ thông. Năm 2006, họ chính thức yêu nhau. Không lâu sau đó, cơ hội du học Nga với học bổng hiệp định mở ra, nhưng chỉ có Long trúng tuyển. Hương trượt.
Thời điểm ấy, Internet đắt đỏ, họ chỉ có thể liên lạc qua những tin nhắn ngắn ngủi trên Yahoo Messenger, hoặc vài giây điện thoại quốc tế. Vượt qua những năm tháng yêu xa đầy thử thách, cả hai đều không bỏ cuộc, cũng không ngừng nỗ lực để hoàn thiện mình. Sau khi tốt nghiệp và đi làm, Hương quyết định nộp hồ sơ nghiên cứu sinh tại Nga, nhờ sự động viên kiên trì của Long. Cả hai cùng đỗ học bổng nhà nước Nga và cùng lên đường du học vào tháng 10 năm 2013.
Đó không chỉ là kết thúc đẹp cho một mối tình, mà còn là khởi đầu cho một hành trình học thuật và trưởng thành đáng ngưỡng mộ.
Những năm tháng vượt khó trên đất Nga
Không giống như nhiều người nghĩ rằng học bổng chính phủ Nga đi kèm những điều kiện dễ dàng, Hương cho biết thử thách lớn nhất của cô là ngôn ngữ. Dù có nền tảng kỹ thuật tốt, cô vẫn gặp nhiều rào cản khi tiếp cận tài liệu chuyên ngành bằng tiếng Nga.
May mắn thay, giáo sư hướng dẫn của cô – một người thầy mẫu mực và tận tâm – đã tiếp thêm động lực bằng một câu nói rất đỗi giản dị: “Chúng ta khác nhau về ngôn ngữ, nhưng có thể tìm thấy tiếng nói chung trong khoa học.”
Từ đó, Hương dần vượt qua trở ngại và cho ra đời nghiên cứu: “Hệ thống tự động và phân loại các khuyết tật đường giao thông” – công trình giành giải Nhất tại Festival khoa học toàn Nga dành cho nhà phát minh trẻ, và sau này phát triển thành luận án tiến sĩ.
Dự án áp dụng các thuật toán học máy thuộc lĩnh vực AI, có khả năng phân tích hạ tầng giao thông một cách tự động, đề xuất phương án sửa chữa tối ưu và đưa ra khuyến nghị lộ trình phù hợp cho người tham gia giao thông. Công trình đã nhận được hai bản quyền sở hữu trí tuệ tại Nga và được áp dụng tại tỉnh Irkutsk cũng như một số địa phương tại Bồ Đào Nha.
Giữa nghiên cứu, con nhỏ và hai lần tiếp cận hội đồng bảo vệ
Thành công không đến ngay lập tức. Hương trải qua 6 năm học tập, nghiên cứu và làm mẹ nơi đất khách. Cô phải tranh thủ thời gian con ngủ để làm việc, thậm chí từng đưa con nhỏ theo lên viện nghiên cứu khi chồng bận. Lần đầu bảo vệ luận án tại Viện Hàn lâm Khoa học Nga – khi đó cô mới sinh con chưa đầy hai tháng – Hương không vượt qua. Hội đồng nhận xét đề tài cần bổ sung để phù hợp hơn với định hướng nghiên cứu năng lượng.
Không bỏ cuộc, Hương chuyển hướng tiếp cận một hội đồng chuyên sâu hơn về toán học và kỹ thuật tại Đại học Quốc gia Baikal, nơi có sự tham gia phản biện từ Đại học ITMO – top 100 đại học công nghệ thế giới. Tại đây, luận án của cô không chỉ được đánh giá cao về hàm lượng khoa học mà còn gây ấn tượng mạnh bởi hoàn cảnh đặc biệt của tác giả: một người mẹ trẻ Việt Nam, vừa nuôi con, vừa miệt mài làm khoa học trong suốt nhiều năm.
Khoảnh khắc nhận được thông báo bảo vệ thành công, Hương òa khóc như một đứa trẻ. Cô ôm người hướng dẫn – vợ của giáo sư – trong niềm hạnh phúc vỡ òa. Sáu năm xa nhà, tất cả những khó khăn đều được đền đáp xứng đáng.
Khoa học, tình yêu và khát vọng lan tỏa
Hương và Long hiện đang là các nhà nghiên cứu cao cấp tại Đại học Nghiên cứu tổng hợp kỹ thuật Quốc gia Irkutsk, đồng thời cũng giữ vai trò giảng viên tại các trường đại học lớn trong và ngoài nước. Họ không chỉ tiếp tục nghiên cứu, xuất bản quốc tế, mà còn mong muốn đưa các ứng dụng công nghệ AI, đặc biệt là các kết quả từ dự án trí tuệ nhân tạo của Hương, về Việt Nam để phục vụ phát triển giao thông bền vững.
Câu chuyện của TS. Nguyễn Thu Hương là một ví dụ sống động về việc học bổng Nga, khi đi kèm với ý chí và tình yêu khoa học, có thể trở thành đòn bẩy cho sự nghiệp và lý tưởng sống. Cô không chỉ là một nhà khoa học với những công trình thực tiễn, mà còn là biểu tượng của sự kiên cường, bền bỉ và nhân văn trong giới trẻ Việt Nam đang du học Nga.