Trên cầu Chương Dương một trưa nắng gắt, một cuộc đối thoại bằng tiếng Nga giữa một sĩ quan công an Việt Nam và đôi du khách nước ngoài đã khiến người qua đường tò mò ngoái lại. Ít ai ngờ, người cảnh sát ấy – Thượng tá Lê Đức Đoàn – từng là một du học sinh tại Liên Xô, từng sống, học và mang theo trong tim mình cả một thời thanh xuân gắn bó với đất nước bạch dương.
Bước khởi đầu từ giấc mơ Liên Xô
Cuối những năm 1970, khi cánh cửa của nhiều quốc gia còn đóng kín, thì Liên Xô đã rộng mở đón hàng ngàn sinh viên Việt Nam sang học tập, đào tạo đội ngũ trí thức cho một đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh. Một trong số đó là Lê Đức Đoàn – người sau này trở thành sĩ quan công an nổi tiếng tận tâm tại Hà Nội. Anh là một trong số ít cán bộ ngành được tuyển chọn kỹ lưỡng để nhận học bổng chính phủ, theo học tại Trường Đại học Pháp luật thuộc Bộ Nội vụ Liên Xô ở thành phố Oryol.
Từng học tiếng Nga tại Trường THPT Chu Văn An, cộng với lòng yêu mến nước Nga từ thuở nhỏ, Lê Đức Đoàn không chỉ xem học bổng Nga là cơ hội phát triển nghề nghiệp, mà còn là sự tiếp nối của một mối quan hệ đặc biệt giữa hai dân tộc.
Những năm tháng học tập tại trường đại học Nga
Hành trình từ Hà Nội tới Moscow kéo dài gần một ngày trời với nhiều lần dừng nghỉ, nhưng điều khiến anh Đoàn nhớ mãi là thái độ ân cần của các tiếp viên hàng không người Nga. Cảm xúc đầu tiên đặt chân tới xứ sở bạch dương – không chỉ là tuyết trắng, khí hậu lạnh lẽo – mà là sự ấm áp của con người.
“Người Nga coi chúng tôi như người thân, như những vị khách đặc biệt từ một đất nước bạn bè,” anh Đoàn nhớ lại. Ở trường đại học Nga, sinh viên quốc tế được tách lớp riêng, giảng dạy bởi các giáo sư, phó tiến sĩ có học hàm cao. Lớp học tiếng Nga chỉ có giáo viên là tiến sĩ đứng lớp – một sự đầu tư cho thấy mức độ coi trọng sinh viên Việt Nam.
Ở đây, học không chỉ là tiếp thu tri thức, mà còn là học cách sống, cách hòa nhập. Từ cách cầm dao, nĩa, cách ăn nói, cư xử… tất cả đều được các thầy cô hướng dẫn tận tình. Vào cuối tuần, nhiều giảng viên còn mời sinh viên về nhà, dạy thêm, nấu ăn và trò chuyện như trong một gia đình.
Tình cảm, trách nhiệm và những ký ức sâu sắc
Không chỉ học tập, sinh viên như anh Đoàn còn thường xuyên tham gia các hoạt động lao động tại các nông trang xa trường học hàng trăm cây số. Ở đó, anh cùng những người nông dân Nga hái lê, hái táo, hát dân ca và chia sẻ từng nụ cười, từng bữa ăn chân chất.
“Người Nga lao động chăm chỉ, tiết kiệm, nhưng rất thân thiện. Họ không bao giờ quên mỉm cười, ngay cả khi phải làm việc giữa mùa đông lạnh giá,” anh kể lại.
Một trong những ký ức đáng nhớ nhất là khi anh nhập viện, nằm cùng phòng với một người đàn ông Nga. Sau một tháng điều trị, chính vợ chồng bệnh nhân – một nữ tiến sĩ và chồng bà – đã xin nhà trường cho phép nhận anh làm con nuôi. Từ một mối quan hệ tình cờ, họ trở thành người thân, động viên anh học tập, hướng anh tới những giá trị học thuật và đạo đức cao đẹp.
Mong ước trở về, gặp lại những ân tình cũ
Gần 40 năm sau khi rời nước Nga, anh Đoàn vẫn chưa có dịp quay trở lại. Nhưng trong tâm trí, mọi con đường, tòa nhà, con sông của Oryol – nơi anh từng sống, học và mơ mộng – vẫn hiện lên rõ mồn một. Đặc biệt là dòng sông Oka hiền hòa, nơi mà các sinh viên Việt Nam từng tụ tập sinh hoạt văn nghệ, chia sẻ những lá thư tay, gắn kết với nhau qua những buổi chiều cuối tuần ấm áp.
“Mỗi dịp xuân về, tôi lại nhớ những cánh rừng bạch dương, nhớ mùi trà nóng trong bếp nhà mẹ nuôi người Nga, nhớ dòng sông in bóng mặt trời…”, anh nói, mắt ngân ngấn.
Du học không chỉ là chuyện học tập
Câu chuyện của anh Lê Đức Đoàn là một lát cắt điển hình về những thế hệ du học sinh Việt Nam tại Nga – những người không chỉ đến để học kiến thức mà còn mang theo tình cảm, lòng biết ơn và những trải nghiệm văn hóa vô giá.
Từ thời Liên Xô đến nay, mỗi năm vẫn có hàng trăm sinh viên nhận học bổng nhà nước, học bổng hiệp định để theo học tại các trường đại học Nga. Không ít người trong số họ trở thành nhà khoa học, kỹ sư, bác sĩ, cán bộ nòng cốt ở Việt Nam. Và như anh Đoàn, dù đã rời xa nước Nga gần nửa thế kỷ, trong lòng họ vẫn luôn ấp ủ những điều ước nhỏ bé nhưng đầy chân thành: trở lại, gặp lại, và cảm ơn.