Tôi đến Nga vào mùa thu, bằng một suất học bổng nhà nước theo diện học bổng hiệp định dành cho chương trình thạc sĩ tại Trường Đại học Tổng hợp Liên bang Ural, thành phố Ekaterinburg. Đó là nơi ranh giới mờ ảo giữa hai châu lục Á – Âu được xác định bằng dãy núi Ural, lạnh lẽo và hùng vĩ. Nơi có những cánh rừng rậm rạp, những con sông dài thăm thẳm và tiếng Nga vang lên từng hồi, nặng trịch với người mới học như tôi.
Những ngày đầu xa nhà, tôi không nghĩ mình lại nhớ… rau đến thế. Không phải rau nào cũng được gọi tên. Mà là những thứ thân quen như mùng tơi, rau muống, thì là, hay chỉ đơn giản là nắm ngải cứu mẹ hay bỏ vào nồi lẩu gà mỗi dịp nhà có khách. Ở xứ lạnh ấy, thứ gần gũi nhất tôi có thể tìm mua chỉ là khoai tây, cà rốt, bắp cải. Đến một lúc, cả nỗi cô đơn lẫn nỗi thèm ăn dường như quyện vào nhau, làm nên một cảm giác vừa buồn vừa tức tưởi.
Tôi từng nghĩ, du học Nga đồng nghĩa với khám phá một nền giáo dục tiên tiến, trải nghiệm môi trường sống mới mẻ. Nhưng ít ai nói rằng, đó còn là hành trình học cách sống với nỗi nhớ. Có thể vì thế mà những người du học sinh như tôi, đôi khi chỉ cần bắt gặp một cành cây lạ cũng đủ để dậy lên cả miền ký ức.
Một chiều xuân và cái tên “ngải cứu”
Mùa xuân ở Nga thật đẹp – đẹp đến vô ngôn. Cây cối như bừng tỉnh sau giấc ngủ đông dài đằng đẵng. Một chiều nọ, khi đang lê từng bước mệt mỏi sau giờ học, tôi bất chợt liếc nhìn bên vệ đường. Một vạt cây xanh mơn mởn, vừa quen vừa lạ. Không rõ vì sao tôi cứ lưỡng lự đứng đó, lục lọi trong trí nhớ một cái tên… và rồi, tim tôi đập mạnh khi nhận ra: ngải cứu!
Thứ rau tưởng chừng chỉ có ở quê nhà, giờ hiện diện ngay trước mắt tôi giữa nước Nga xa xôi. Tôi vội vàng lấy túi nilon, hái từng nhánh non. Tâm trạng lúc đó thực sự phấn khởi như trẻ con được quà. Một nồi lẩu gà ngải cứu đang hiện ra trong đầu tôi, dành cho mấy đứa bạn du học sinh Việt Nam cùng cảnh “chán thịt, thèm rau”.
Gặp gỡ bất ngờ và tình thầy trò không biên giới
Giữa lúc đang hái rau say sưa, một giọng phụ nữ Nga bất chợt vang lên sau lưng: “Anh hái cây đó làm gì vậy? Cây mọc ven đường bẩn lắm, vào vườn trong mà hái.” Tôi ngập ngừng, không biết phải trả lời thế nào cho đúng. Nếu nói là để ăn, e rằng bà sẽ ngạc nhiên, thậm chí cười chê. Nhưng rồi, tôi nhớ đến mẹ và lời bà dạy về công dụng của ngải cứu. Tôi trả lời: “Tôi hái làm thuốc. Ở đất nước tôi, nó rất quý.”
Người phụ nữ nhìn tôi chằm chằm. Tôi bắt đầu lo sợ. Nhưng rồi, bà mỉm cười, chậm rãi nói: “Tôi từng sống gần một gia đình Việt Nam. Họ dạy tôi cách nấu rau này. Theo tôi về nhà, tôi sẽ nấu cho anh ăn.” Vậy là tôi đi theo, bắt đầu một mối nhân duyên đặc biệt với bà – Phó giáo sư Prosvirnina Irina Sergeevna, giảng viên tiếng Nga dành cho người nước ngoài, người sau này sẽ trở thành giáo viên phản biện cho luận văn thạc sĩ của tôi.
Hôm ấy, tôi được mời ăn món ngải cứu xào với tỏi và muối – món ăn tưởng chừng rất Việt lại được nấu bởi một người Nga. Mùi ngải cứu ở Nga không hăng đắng như ở quê nhà mà lại ngọt dịu, vẫn đậm đà một cảm giác thân thuộc đến nghẹn ngào.
Những mùa đông rồi cũng qua đi
Năm ấy, tôi học xong, bảo vệ luận văn loại xuất sắc. Ngày về nước, tôi ôm tấm bằng tốt nghiệp, nhưng món quà lớn nhất có lẽ là sự kết nối vô hình giữa tôi và những con người nước Nga – những người tốt bụng, ấm áp trong giá lạnh vô thường.
Mỗi năm, khi mùa xuân đến, tôi lại nhớ về những buổi chiều lang thang bên đường Ekaterinburg, nhớ hình bóng bà giáo người Nga với món ăn mộc mạc nhưng đầy yêu thương. Nhớ cái cảm giác ngạc nhiên xen lẫn vui mừng khi lần đầu thấy ngải cứu mọc lên giữa lòng nước Nga. Nhớ đến nao lòng.
Giờ đây, khi quay cuồng trong guồng quay công việc, học bổng chính phủ, trường đại học Nga, những từ khóa mà tôi từng theo đuổi tưởng đã trở nên xa xôi, thì bất ngờ đâu đó mùi ngải cứu thoảng qua bếp mẹ lại đưa tôi trở về – trở về một phần ký ức đẹp đẽ trong hành trình du học Nga của đời mình.
Du học không chỉ là những tấm bằng
Rất nhiều người nói với tôi rằng học bổng Nga là cơ hội đáng giá, rằng học ở các trường đại học Nga sẽ được tiếp cận nền khoa học hàng đầu thế giới. Tôi đồng ý. Nhưng tôi còn muốn nói thêm: du học Nga còn là cơ hội để ta học cách lắng nghe, thấu hiểu và kết nối – với một nền văn hóa, một dân tộc, một con người xa lạ nhưng gần gũi vô cùng.
Và nếu ai đó hỏi tôi rằng, tôi mang gì về từ nước Nga – tôi sẽ mỉm cười và đáp: “Tôi mang về mùi ngải cứu, và một tấm lòng”.