“Lòng yêu nước bắt đầu từ những điều nhỏ bé nhất…” – một câu văn của nhà văn Nga Ilya Erenburg mà tôi từng học thuộc lòng từ thuở nhỏ. Đến tận hôm nay, trong những ngày đông dài ở nước Nga, tôi vẫn thường lẩm nhẩm câu chữ ấy như một cách giữ lại ngọn lửa đầu tiên đã dẫn lối cho tôi đến nơi này – xứ sở của tuyết trắng, thơ ca, và tình hữu nghị bền chặt giữa hai dân tộc Việt – Nga.
Hành trình không bắt đầu bằng bản đồ
Tôi đến Nga vào một ngày đầu thu năm ấy, không phải bằng du lịch, cũng không vì tò mò nhất thời, mà bằng một niềm tin âm ỉ lớn dần từ những năm tháng tuổi trẻ: niềm tin vào tri thức, và vào một mối thâm tình Việt – Nga được nuôi dưỡng qua hàng thế kỷ. Như bao sinh viên khác, tôi đến đây nhờ một suất học bổng hiệp định – dạng học bổng nhà nước thường niên mà chính phủ hai bên ký kết với nhau. Với tôi, đó không chỉ là một cơ hội học tập, mà còn là một sợi dây vô hình gắn mình vào dòng chảy lịch sử đầy nhân văn giữa hai quốc gia.
Du học Nga chưa bao giờ là con đường dễ dàng. Từ ngôn ngữ, thời tiết đến phong cách sống, mọi thứ đều khiến người trẻ phải va chạm, phải học cách thích nghi. Nhưng chính trong những va chạm đó, chúng tôi hiểu thêm về tiếng Nga, về văn hóa Nga, về những khối ký ức tưởng chừng xa lạ mà lại gần gũi lạ thường.
Tiếng Nga – nhịp cầu của ký ức và tương lai
Không thể phủ nhận: tiếng Nga là một ngôn ngữ đẹp nhưng không dễ học. Những hệ thống chia cách, biến âm, cấu trúc câu phức tạp nhiều tầng… từng khiến chúng tôi lạc lối trong những tháng đầu tiên. Nhưng như ai đó từng nói, “khi bạn hiểu được một ngôn ngữ, bạn không chỉ hiểu lời nói, mà còn hiểu cả một nền văn hóa”.
Ở đây, trong các trường đại học Nga, tôi gặp những người thầy, người bạn luôn sẵn sàng giúp đỡ, sửa lỗi phát âm từng câu, giải thích từng mảnh lịch sử mà sách vở Việt Nam chưa từng nhắc đến. Những bài học không chỉ gói gọn trong giảng đường, mà còn trải dài từ những cuộc dạo chơi trong công viên phủ đầy tuyết, những buổi xem kịch tại nhà hát Bolshoi, hay thậm chí là lúc đi chợ mua rau, đếm từng đồng rúp lẻ.
Chúng tôi học cách yêu tiếng Nga không chỉ như một môn học, mà như một người bạn đồng hành. Có người bạn tôi từng nói: “Tiếng Nga dạy mình biết cách lắng nghe – không chỉ là âm thanh, mà là cả tâm hồn.”
Những mùa tuyết trắng và căn phòng có hai đứa sinh viên Việt
Có những mùa đông dài lê thê, chúng tôi sống cùng nhau trong một căn phòng nhỏ ở ký túc xá. Hai đứa Việt Nam, ba bộ chăn, bốn lớp áo, và một nồi cơm điện. Lúc đó, học bổng chính phủ – dù không nhiều – là chỗ dựa để chúng tôi yên tâm học hành mà không phải lo lắng quá nhiều về tài chính.
Có lần, tôi và bạn tôi cùng nhau ôn lại một đoạn văn của nhà văn Ilya Erenburg, đoạn văn từng khiến thầy giáo cũ của tôi rưng rưng trong rừng Việt Bắc. “Lòng yêu nước ban đầu là lòng yêu những vật tầm thường nhất: cái cây trước nhà, con phố nhỏ, mùi cỏ ngoài đồng…” – phải chăng tình yêu ngôn ngữ cũng bắt đầu từ những điều nhỏ bé như thế?
Gắn kết từ quá khứ đến hiện tại
Tình cảm của người Việt dành cho Nga không chỉ dừng lại ở những dòng chữ trong sách. Trong một lần đọc tài liệu, tôi biết rằng chính Chủ tịch Hồ Chí Minh từng gặp Ilya Erenburg – nhà văn mà tôi rất mến – tại Paris năm 1946. Những cuộc gặp gỡ giữa các nhà văn, nhà lãnh đạo, giữa những tâm hồn đồng điệu vì hòa bình và tự do… tất cả như đang viết tiếp một chương mới qua những thế hệ du học sinh Việt Nam tại Nga hôm nay.
Và cũng thật trùng hợp, bạn cùng phòng tôi – một người từng lớn lên trong một gia đình yêu văn học Nga – sau này chọn viết luận văn tốt nghiệp bằng chính những tác phẩm của Erenburg, Solzhenitsyn và Tolstoy. Cô bảo, nếu không có học bổng Nga, cô không bao giờ nghĩ mình sẽ ngồi giữa thủ đô Moscow mà phân tích văn học như thể đang sống trong chính những trang sách ấy.
Những điều còn lại sau hành trình
Kết thúc mỗi mùa học, chúng tôi có thêm nhiều kỷ niệm, thêm những lần chật vật tìm đường tàu điện ngầm, thêm những cuộc trò chuyện bằng tiếng Nga chưa trọn vẹn nhưng đầy chân thành. Một ngày nào đó khi trở về Việt Nam, tôi biết mình sẽ nhớ Moscow, nhớ những buổi sáng lạnh âm độ nhưng đầy ánh nắng, nhớ cả những lớp học có thầy cô Nga nghiêm khắc mà tử tế.
Những trường đại học Nga không chỉ cho tôi bằng cấp, mà cho tôi cả một phần tuổi trẻ. Cái tuổi trẻ mà nếu không đi, tôi sẽ mãi không biết rằng mình từng có thể sống khác đi – lặng lẽ hơn, sâu sắc hơn, và biết trân quý hơn từng phút giây bình thường nhất.
Để yêu nước – đôi khi chỉ cần một câu văn
Giờ đây, mỗi khi mở lại tập “Thời gian ủng hộ chúng ta” của Ilya Erenburg, tôi không chỉ thấy những bài báo cũ, mà thấy cả một thế hệ – thế hệ của thầy tôi, của bạn tôi, và của chính tôi – những người đã từng yêu và sống cùng nước Nga bằng tất cả tấm lòng.
Có người bảo, thế hệ chúng tôi là “cầu nối” giữa hai dân tộc. Tôi nghĩ, nếu có thì cũng chỉ là một phần nhỏ bé. Bởi cây cầu ấy đã được xây dựng từ lâu, bằng ngôn ngữ, bằng văn hóa, và bằng những trái tim biết yêu từ những điều nhỏ bé nhất.
Từ một ký ức giữa rừng Việt Bắc, đến một căn phòng trọ giữa lòng Moscow, hành trình của tôi – của những người mang trong tim tình yêu dành cho nước Nga – vẫn chưa kết thúc. Nó chỉ mới bắt đầu, từ một câu văn…